“Đừng để thời gian trôi qua thật lãng phí, hãy đọc và suy ngẫm để tạo ra giá trị bền vững trong tương lai” VOT PARTNERS

I. Nhìn vấn đề dưới con mắt “động cơ”

Charlie Munger vốn là người nổi tiếng thâm thúy và sâu sắc, ông được Monish Pabrai đánh giá là còn sâu sắc hơn cả Warren Buffett ở khía cạnh tâm lý con người, ông vẫn không ngừng ngạc nhiên trước sự biến đổi, những điều tác động mạnh mẽ tới tâm lý con người, điều đó xuất phát từ các động cơ trong công việc. Một trong những động cơ lớn nhất khi con người ta làm một việc đó là lợi ích mang lại, khi phần thưởng mang lại lớn sẽ dễ dẫn tới các cảm xúc mạnh mẽ, phấn khích từ đó tác động tới hành vi. Trong một số ngành nghề như tài chính, giáo dục, y tế, luật..khi chênh lệch thông tin, trình độ giữa người cung cấp dịch vụ và người mua lớn thì điều này có thể bị lợi dụng nhằm trục lợi cho cá nhân cung cấp. Lấy một ví dụ trong thị trường chứng khoán, những điều mà ít ai hay mặt báo nào nói cho các nhà đầu tư cá nhân biết:

Môi giới là bộ phận mang lại nguồn thu lớn cho các Công ty chứng khoán, bên cạnh đó một nguồn thu cũng lớn không kém là cho vay ký quỹ. Vậy động cơ để bộ phận này hoạt động là phải tối đa hóa lợi nhuận từ hai nghiệp vụ này, các hệ thống hay con người sinh ra để phục vụ cho việc tạo thật nhiều giao dịch, làm khách hàng vay nhiều nhất có thể. Giữa lợi nhuận của khách hàng và công ty chứng khoán khó đồng nhất vì càng giao dịch nhiều chi phí ma sát sẽ càng lớn cùng với đòn bẩy luôn là con dao hai lưỡi tác động rất lớn tới cảm xúc và quá trình đầu tư. Ngay cả Warren Buffett cũng chưa bao giờ sử dụng nợ vì ông nhận thức được mức độ nguy hiểm của nó. Lần duy nhất ông dùng nợ là lúc ông cầm cố căn nhà của mình khi sự nghiệp ở giai đoạn đầu nhưng đã nhanh chóng trả hết sau đó. Tới 85% thanh khoản thị trường được tạo ra từ các nhà đầu tư cá nhân, nhỏ lẻ bằng cách xoay vòng liên tục cùng với dùng đòn bẩy cao. Những bộ phận khác trong công ty như tự doanh, phòng IB (Investment Banking) đều có thể có mối liên quan lợi ích tới bộ phận môi giới.

Các công ty quản lý quỹ quản lý chủ động với rất nhiều quỹ nhỏ với mục tiêu, chiến lược khác nhau, họ có xu hướng đổ tiền vào các công ty đầu ngành hay gọi là bluechips, với danh mục dàn trải rất nhiều thì diễn biến của danh mục có độ tương quan cao so với thị trường, họ giống như là người đi sưu tầm tài sản hơn là tìm kiếm các công ty tuyệt vời với định giá hấp dẫn. Kết quả là trong dài hạn các quỹ này khó có thể chiến thắng được thị trường. Công việc của họ chủ yếu sẽ là quảng bá hình ảnh của quỹ tới nhiều nhà đầu tư nhất có thể, bằng việc tạo lập nhiều quỹ nhỏ với các khoảng đầu tư vào hàng trăm công ty, tại một thời điểm các quỹ sẽ lời/lỗ đan xen nhau, những quỹ lời có thể được quảng cáo rầm rộ hơn để thu hút thêm vốn. Về cấu trúc chi phí họ sẽ thu phí quản lý cố định để mang lại dòng tiền đều trang trải cho chi phí hoạt động (thường khoảng 1 – 2% chi phí quản lý tính trên NAV của quỹ ) bất kể quỹ lời lỗ như thế nào, cùng với 20% lợi nhuận nếu quỹ này sinh lời trong năm tài chính. Điều này tạo chi phí và áp lực vô cùng lớn cho quỹ vào các thời điểm thị trường khủng khoảng. Các nhà quản lý quỹ thành công hiện nay đều cho rằng cấu trúc chi phí của công ty hợp danh mà Warren Buffett quản lý là tối ưu nhất nếu xét trong dài hạn. Ông không thu phí quản lý cố định mà sẽ nhận 1/4 lợi nhuận (tức 25%)  nếu quỹ sinh lời vượt 6%/năm. Thoạt nhìn có vẻ không thấy sự khác biệt nhưng cấu trúc phí của Warren được rất nhiều nhà quản lý quỹ cho là tối ưu nếu nhìn trong dài hạn. Vì họ nhận thức được chiến thắng thị trường là một công việc rất khó khăn và phần thưởng chỉ xứng đáng khi họ mang lại giá trị lớn cho cổ đông và nhà đầu tư. Bài học rút ra là khi lợi nhuận của người tư vấn và khách hàng không đồng nhất sẽ khó có sự hợp tác trong dài hạn.

Về các tin tức có thể được đăng với mục đích cụ thể bởi đứng sau là những lợi ích liên quan. Các nhà đầu cơ lão luyện rút ra một kinh nghiệm đáng giá là những tin tức đôi khi không khách quan và bị kiểm soát bởi một nhóm lợi ích khác, có thể là đội lái, ban lãnh đạo công ty… Những thứ chúng ta đọc là những thứ họ muốn chúng ta thấy. Nói một cách thẳng thắn là như vậy, nên quá trình chọn lọc thông tin, đánh giá rất quan trọng và cần tính độc lập.Tóm lại, theo quan điểm của người viết việc nhận ra những góc khuất này giúp nhà đầu tư tỉnh táo hơn trong việc chọn đối tác và người đồng hành cho mình, nhận ra mình đang ở trong bối cảnh nào và chọn lọc những điều đúng đắn, phù hợp.

Một người được giáo dục tử tế, trong một môi trường có chuyên môn, chất lượng cao ở Havard và Oxford như Guy Spier đã một thời gian dài đi vào vòng xoáy của sự cám dỗ về tiền bạc, danh vọng của bản thân khi ở D.H Blair, đó là sự hiểm họa từ một môi trường giáo dục quá đề cao tính chuyên môn mà không rèn được các kĩ năng phản ứng, phòng thủ trước những tác động thực tế từ bên ngoài vào. Các sinh viên chỉ tập trung tối đa vào việc học, nhằm lấy được sự đánh giá cao từ thầy cô và bạn bè.

II. Tâm lý phản ứng mạnh mẽ với phần thưởng

Tâm lý phản ứng mạnh mẽ với phần thưởng này dễ khiến chúng ta xa rời với bản chất của công việc, sự khách quan vốn có. Nhận thức được điều này nhà đầu tư sẽ trở nên thận trọng, biết chọn lọc, suy nghĩ khách quan hơn. Biết kiềm chế lòng tham, tự đó kiểm soát được cảm xúc của mình.

III. Tâm lý yêu thích ghét bỏ

Tâm lý yêu thích, ghét bỏ sản phẩm của doanh nghiệp khiến ta lầm tưởng đánh giá khoản đầu tư vào doanh nghiệp. Hai trạng thái tâm lý vô tình hình thành một là yêu thích quá mức, hai là ghét bỏ mọi thứ khác trong khi chưa xem xét một cách khách quan, đầy đủ. Perter Lynch đã từng nói một trong những phẩm chất nên có của nhà đầu tư là nhìn sản phẩm dưới góc độ của người tiêu dùng nhưng nhà đầu tư cần nhìn tổng quan thực tế vào những con số của họ. Sau khi dành nhiều công sức để phân tích nhà đầu tư lại dễ rơi vào trạng thái “mỏ neo”, tức là tin vào những gì mình phân tích nhưng không xem xét thêm dẫn tới các góc nhìn phiến diện. Warren Buffet nổi tiếng là nhà đầu tư cẩn trọng nhưng để ra được quyết định đầu tư ông cũng phải tham khảo rất nhiều từ những người mà ông hâm mộ. Charlie Munger đã từng nói mục tiêu của ông là giữ cho bản thân chừng mực nhất có thể trong mọi quyết định của cuộc đời. Sự chừng mực giữ cho tâm trạng bản thân không thái quá, cân bằng hơn, tránh được bẫy tâm lý.

Sự đa nghi có thể giết chết sáng tạo, thành công và chúng ta tự cô lập bản thân trong vòng luẩn quẩn của suy nghĩ, mãi không thoát ra được. Nhưng trong một số trường hợp cảm xúc hào hứng, lo sợ lại xóa đi nhanh chóng sự đa nghi này theo tác động của tâm lý đám đông. Có câu “ Most people are sheep”, tại Nhật Bản cũng từng có những cuộc thử nghiệm 100 người đuổi 1 người, người này chưa hiểu đầu đuôi, sự tình thế nào nhưng thấy 100 người đuổi tới họ cũng theo quán tính mà chạy theo. Chúng ta không nhất thiết phải đi ngược đám đông nhưng có thể không làm theo họ mà ra quyết định độc lập.

IV. Tâm lý thiếu  nhất quán

Tâm lý thiếu nhất quán trong tư duy khiến nhà đầu tư khó thay đổi, chấp nhận những cái mới. Trong đầu tư tuổi tác hay số năm kinh nghiệm nhiều khi chỉ là những con số, quan trọng nhất vẫn là tư duy đúng đắn ngay từ đầu, để ta xây những nền móng thật vững chắc và đi xa được. Chúng ta sử dụng một phương pháp mà không hiểu cách sử dụng và tính nền tảng của phương pháp đó thì rất dễ bị phá vỡ nguyên tắc. Thật khó có thể tưởng tượng được một tương lai lạc quan cho nhà đầu tư cá nhân chỉ việc bỏ tiền vào cầu may rủi trong mọi kênh đầu tư mà không có kĩ năng cần thiết, nóng ruột muốn làm giàu nhanh chóng.

V. Tâm lý so sánh

Tâm lý so sánh cũng nên được loại bỏ, vì con đường để hiểu và thành công với đầu tư giá trị rất dài, trên con đường đó chúng ta có thể gặp được nhiều bạn đồng hành và những người thuộc trường phái khác. Tại thời điểm đó họ có thể đạt mức sinh lời tốt hơn nhiều hơn chúng ta, nếu lòng đố kỵ xuất hiện thì rất dễ khiến ta lạc lối. Warren Buffett có quan điểm nếu bạn tiếp tục so sánh bạn sẽ luôn gặp người giỏi hơn mình và chưa kể sẽ có kẻ gian lận trong đó và bạn sẽ luôn là người thua cuộc với tâm lý tức giận. Chính sự so sánh của Guy Spier với các đồng môn của mình tại HBS (Havard Business School) đã khiến ông có những thay đổi theo hướng tiêu cực, thay vì tiết kiệm chi phí trong giai đoạn đầu thành lập quỹ, ông cũng mướn một văn phòng sang trọng hơn tại New York, khiến ông phải suy nghĩ rất nhiều về việc quảng bá thương hiệu, hình ảnh cho quỹ đầu tư của mình theo cách lôi kéo nhiều hơn, chi tiền cho các công ty quảng cáo.Cuối cùng, sau bữa trưa với Warren Buffett, ông đã dời trụ sở làm việc về Zurich – một nợi không có sự ồn ào của đám đông những nhà đầu cơ.

VI. Tâm lý liên kết sự kiện

Tâm lý liên kết sự kiện trong quá khứ đôi khi là một cái bẫy khiến nhà đầu tư ngủ quên trong chiến thắc. Điều này cực kì nguy hiểm vì tâm lý thông thường con người sẽ đi phân tích những thất bại của người khác hoặc chính bản thân họ, nhưng khi chiến thắng thì rất dễ “ vỗ ngực” tự hào mình là số một. Thời gian, địa điểm và hoàn cảnh khác nhau đã tạo nên sự thành công ấy nhưng đó không phải là công thức cho mọi sự thành công khác. Một số nhà đầu tư vì ngủ quên trong chiến thắng mà không chịu được những thất bại đang diễn ra ở thực tại. Một người bạn của Phil Town đã nắm giữ cổ phiếu của một công ty trong rất nhiều năm vì lời khuyên của chồng do công ty chia  cổ tức tiền mặt rất đều đặn qua các năm, chứng tỏ đây là dấu hiệu công ty vẫn làm ăn được. Sau khi công ty phá sản thì sự thực được phơi bày  Thực tại diễn ra quá đau đớn tới mức họ không dám chấp nhận, thay vào đó là tâm lý chống lại thực tại, bình thường hóa mọi việc mà không có sự xem xét một cách thực tế.

VII. Kết luận

Theo Guy Spier “Đầu tư là con đường bộ lộ những khiếm khuyết về tâm lý của ta – đó có thể là lòng tham, sự mê đắm quyền lực hay địa vị xã hội, hay bất kỳ lỗi lầm tâm lý nào”.  Bộ não con người được thiết kế không phù hợp với hành vi đầu tư và rất dễ rơi vào trạng thái phi lý trí khi đối diện với tiền bạc. Nghiên cứu về tâm lý học hành vi là một trong năm trụ cột trong đầu tư , tổng quan là phát triển toàn diện hơn cuộc sống của một con người đặt trong các mối quan hệ xã hội.

“Có thể chúng tôi chưa hoàn hảo, nhưng chúng tôi biết cách nỗ lực và học hỏi để trở thành nhà đầu tư giá trị” – VOT PARTNERS