Cổ phiếu rẻ hơn ly trà đá, vì sao?

Tỷ trọng cổ phiếu có thị giá siêu rẻ tập trung nhiều nhất tại sàn Upcom nơi có nhiều DN không đủ điều kiện niêm yết thực hiện bước chuyển tiếp trước khi niêm yết lên 2 sàn Hose và Hnx. Tỷ trọng này  giảm dần theo độ khắt khe của điều kiện niêm yết, như vậy việc đặt ra tiêu chuẩn niêm yết cao hơn có thể gây ảnh hưởng ban đầu về mặt chất lượng của các Công ty. Tuy có thị giá rẻ nhưng nếu nhìn theo mối tương quan với lợi nhuận, dường như các cổ phiếu không hề rẻ và đều có lý do khi thị trường “tạm” treo mức thị giá rất thấp cho các Công ty này.

Thống kê 1 vài DN niêm yết trên sàn Hose:
Ngoài ra, còn nhiều lý do khác có thể là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới khiến cho thị giá cổ phiếu rất thấp:

• Cổ phiếu không có thanh khoản kể từ khi lên sàn hay còn gọi là những cổ phiếu bị lãng quên xuất hiện nhiều trên sàn HNX và Upcom, lượng cổ phiếu nằm hết trong tay các nhà đầu tư tổ chức hoặc ban lãnh đạo. Như vậy, giá cổ phiếu dường như không có biến động kể từ khi lên sàn, điều này đi ngược lại với chức năng của thị trường thứ cấp, đóng vai trò hỗ trợ và tạo thanh khoản cho các nhu cầu giao dịch của nhà đầu tư khi cần thiết, dẫn tới giá cả không phản ánh giá trị thực của công ty. Bản chất của quá trình nhìn nhận lại giá trị của tài sản đến từ khác biệt về nhận thức và khoảng chênh về kỳ vọng giữa các nhà đầu tư xoay quanh giá trị thực của 1 DN. Đối với các công ty đại chúng đúng nghĩa phải có số lượng cổ đông lớn và chất lượng thì quá trình này mới phát huy tính hiệu quả trong dài hạn. 

• Ban lãnh đạo chủ chốt giao dịch quá nhiều và liên tục cổ phiếu của chính công ty mình, đăng ký mua/bán có thể đã thực hiện hoặc chưa thực hiện, trong nhóm trên có 2 mã chứng khoán là HTT, TDG thuộc trường hợp này khi có sự tham gia giao dịch của các thành viên chủ chốt với số lượng mua/bán lớn trong vòng 1 năm vừa qua. Khi ban lãnh đạo và cổ đông đều là những “vận động viên” lướt sóng chuyên nghiệp thì chuyện gì xảy ra với tình hình HĐKD thực của công ty? Khi ban lãnh đạo thay đổi vai trò từ những “người thuyền trưởng”, đầu tàu chuyển sang “lướt sóng trên lưng cổ đông”, cấu trúc này không bền vững và đã được kiểm chứng qua rất nhiều công ty khác có niêm yết trên sàn. Mỗi khi ban lãnh đạo nói quá nhiều về giá cổ phiếu thì đó luôn là một dấu hiệu không hay cho các cổ đông nhỏ lẻ.

• Các trường hợp phát hành riêng lẻ và chia tách cổ phiếu rất nhiều như HQC, DLG trong khi HĐKD không hiệu quả. Tạo thanh khoản cho cổ phiếu cũng là một trong những nhu cầu thiết yếu, đặc biệt đối với những công ty tại các thị trường sơ khai như Việt Nam. Vì vấn đề thanh khoản vẫn là một trong mối quan tâm hàng đầu của các nhà đầu tư và rủi ro thanh khoản cũng là một dạng rủi ro thường xuyên xảy ra. Tuy nhiên, thanh khoản quá cao cũng không tạo ra thêm giá trị gì cho cổ đông ngoài việc làm cho biến động giá quá lớn, gây ảnh hưởng tới các cổ đông dài hạn và khiến thị giá đi quá xa so với giá trị thực. Một lượng chi phí ma sát rất lớn của cổ đông do giao dịch cổ phiếu tạo ra, gây lãng phí nguồn lực và không tạo ra giá trị dương nào cho Doanh nghiệp. Chưa kể việc thanh khoản đã ăn sâu vào suy nghĩ các nhà giao dịch tại Việt Nam rằng “cổ phiếu có lái” do các bên tạo lập đứng sau để điều khiển. Một trong những cổ phiếu được khao khát nhất thế giới là cổ phiếu hạng A của Tập đoàn Berkshire Hathaway chưa từng có một lần chia tách và đang có giá trên 330.000 USD/cp, bằng cả một gia tài.

• Còn một số lý do khác liên quan tới việc bắt bớ ban lãnh đạo và Công ty dính vào các vấn đề pháp lý, uy tín với khách hàng.

Ở góc độ giao dịch thị trường thời điểm cách đây 5-7 năm trở về trước, khái niệm cổ phiếu có giá siêu rẻ được gọi là cổ phiếu penny rất phổ biến. Thậm chí thị trường sinh ra những con sóng gọi là sóng penny thường báo hiệu cho chu kỳ cuối của 1 thị trường giá lên. Các nhà giao dịch hầu như không quan tâm tới bản chất kinh doanh phía sau mà chỉ tập trung vào biến động giá và khối lượng, đánh nhanh và rút nhanh, giai đoạn này dòng tiền đổ vào cổ phiếu penny có thể nhìn một cách rõ ràng khi giá cổ phiếu “tăng bất chấp”. Khái niệm này đã yếu dần khi quan niệm nhà đầu tư bắt đầu xem việc sở hữu cổ phiếu như là sở hữu 1 phần của Doanh nghiệp, không còn lao vào như “thiêu thân” và không còn những con sóng ảo như ngày trước dẫn tới “tiền mất tật mang”.

Nhìn trên góc độ đầu tư vào Doanh nghiệp, một số nhà đầu tư khá yêu thích những  DN có quy mô bé vì họ cho rằng những DN này dễ hiểu, dễ kiểm soát. Điều này không sai nhưng cần hiểu đúng, biết đủ về các loại rủi ro có thể xảy ra vì bất kỳ mô hình nào cũng cần thời gian dài để kiểm chứng, các công ty nhỏ cũng chưa có những lợi thế cạnh tranh 1 cách rõ rệt, chủ yếu vẫn trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ môi giới hoặc sản xuất nhỏ… Chính vì những hiểu biết không đầy đủ về rủi ro nên có khả năng rơi vào những trường hợp “thua lỗ vĩnh viễn”, tình hình công ty không biết khi nào có thể phục hồi trở lại. Khi đầu tư vào những công ty nhỏ cần “mức bù rủi ro” và “biên an toàn” cao hơn rất nhiều cho các sự kiện, thông tin không minh bạch. Ví dụ thông tin, số liệu tài chính được kiểm toán bởi những công ty kiểm toán nhỏ, không có thương hiệu và rất dễ có sự “ăn rơ” giữa kế toán trưởng với các công ty này vì việc lựa chọn đơn vị kiểm toán do ĐHCĐ thông qua danh sách, ủy quyền cho HĐQT và tiếp tục có sự ủy quyền xuống các cấp thấp hơn. Số liệu kế toán là biến số rất dễ đề điều chỉnh, nhà đầu tư không thể nắm được bản chất kinh tế phía sau các giao dịch này. Trên thị trường giai đoạn vừa qua chứng kiến những sự việc tồi tệ hơn khi vốn điều lệ của công ty là “vốn ảo”, phát hành lòng vòng cho các bên liên quan và thực chất giá trị thực của những cổ phiếu này là 0 đồng, cho nên việc phân phối với giá nào những bên có lợi ích liên quan cũng sẽ không lỗ được. Ngay cả các DN lớn được kiểm toán bởi Big 4, có các bên đối trọng với những lợi ích ràng buộc lẫn nhau như cổ đông lớn, quỹ đầu tư, ngân hàng…công bố thông tin chặt chẽ đôi khi vẫn xảy ra những trường hợp đáng tiếc như vậy, cho nên trước khi nghĩ tới sinh lời các nhà đầu tư nên tự trau dồi để bảo vệ mình trước. 

Quay trở lại với nhóm Công ty phía trên, nếu để chỉ ra nguyên nhân nào dẫn tới giá cổ phiếu giảm mạnh thì không thể có 1 nguyên nhân đơn lẻ. Không khi nào khó khăn lại không diễn ra hàng loạt vì “chuột chạy theo đàn”. Giả sử vốn điều lệ của các DN này được góp đúng, góp đủ thì các DN đều đang giao dịch dưới giá trị sổ sách rất nhiều trong 1 khoảng thời gian dài. Lợi nhuận từ khi lên sàn của các DN này trồi sụt và giảm rất mạnh tới tới thời điểm này:

Mỗi DN đều có câu chuyện khó khăn riêng, nhưng ngoài việc hoạt động kinh doanh không tốt thì điểm chung lớn nhất của những công ty này là niềm tin của cổ đông, nhà đầu tư, khách hàng và các đối tác, chủ thể khác bị ảnh hưởng nặng nề qua nhiều sự việc. Việc xây dựng niềm tin cần thời gian dài nhưng đánh mất nó thì rất nhanh, phân nhóm theo ngành nghề cụ thể các DN trên:

• Nhóm nguyên vật liệu, xây dựng, khai khoáng, luyện kim,: LCM, ATG, PXT, TNT.
  
• Nhóm bất động sản: HQC, HTT, DLG, MCG, DIC.
  
• Nhóm khác (vận tải biển, năng lượng) : VOS, TDG.

Chất lượng DN khoáng sản trên thị trường Việt Nam vốn đã rõ ràng trong nhiều năm qua và khiến nhà đầu tư lắc đầu vì những sự kiện như đóng thuế không đầy đủ, xả thải không qua xử lý, ban lãnh đạo các công ty có liên quan tới nhau…

Trường hợp của CTCP Khai thác và Chế biến Khoáng sản Lào Cai (LCM) có ý kiến ngoại trừ trọng yếu của kiểm toán về vấn đề không được chứng kiến việc kiểm kê hàng tồn kho của Công ty con là Công ty TNHH Gia Long Hòa Bình, đồng thời không nhận được xác nhận góp vốn của công ty con này vào công ty cháu là CTCP Granite Phú Yên. Kiểm toán đưa ra ý kiến nhấn mạnh, nghi ngờ về khả năng hoạt động liên tục của Công ty trong Báo cáo hợp nhất. LCM giải trình rằng việc mưa bão ảnh hưởng tới khả năng kiểm kê hàng hóa đồng thời Phòng kế toán của CTCP Granite Phú Yên không cung cấp Báo cáo tài chính và xác nhận khoản đầu tư cho đơn vị này!

Báo cáo tài chính bán niên sau soán xét năm 2019 của CTCP An Trường An sau điều chỉnh ghi nhận lỗ 16,8 tỷ đồng, công ty này đang hoạt động không có doanh thu, kiểm toán đưa ra vấn đề cần nhấn mạnh và lỗ tăng thêm chủ yếu do điều chỉnh tăng dự phòng các khoản phải thu. Công ty này đang trong tiến độ hoàn thành dự án Sơn Mỹ, giảm mạnh hoạt động kinh doanh nông sản nên chưa phát sinh doanh thu. PXT bị Cục thuế Bà Rịa –Vũng Tàu phong tỏa 7 tài khoản Ngân hàng, cưỡng chế thi hành thuế, kiểm toán có ý kiến ngoại trừ về việc tài sản là các quyền sử dụng đất nhận chuyển nhượng từ một bên thứ ba và giấy chứng nhận đã hết thời hạn cùng các vấn đề nhấn mạnh về các khoản nợ phải trả quá hạn, công nợ và các nghĩa vụ tài chính liên quan.

CTCP Tập đoàn DLG đã quá nổi tiếng với các dự án đình đám như Đức Long NewLand, Golden Land, Western Park và Elysium nhận đặt cọc của khách hàng đã nhiều năm nhưng các dự án vẫn chưa được triển khai, đến cuối thời điểm tháng 4/2019, DLG đã nhanh chân thoái vốn khỏi các dự án này. Khách hàng đang làm đơn khởi kiện trong khi DLG đã thoái vốn thành công tại các Công ty con.

CTCP Tư vấn TM-DV Địa ốc Hoàng Quân cũng là cái tên “ồn ào” với những chiến lược Marketing bán dự án rầm rộ nhưng lại gây thất vọng nhiều trên thị trường khi là một công ty dẫn đầu trong lĩnh vực nhà ở xã hội. Khách hàng thuộc dự án nhà ở xã hội lớn nhất tại tỉnh Khánh Hòa đang phải kêu cứu vì chậm tiến độ bàn giao đồng thời điều khoản hợp đồng rất bất lợi cho các khách hàng, báo cáo không đầy đủ nội dung cho Sở xây dựng và còn nhiều sự việc khác gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới uy tín của Công ty. Các trường hợp còn lại cũng rơi vào trạng thái yếu kém trong vận hành, phân bổ vốn và nhiều ý kiến nhấn mạnh, ngoại trừ của kiểm toán về khả năng hoạt động liên tục.

Bài học về uy tín, thương hiệu cá nhân, thương hiệu công ty vẫn là bài học cả đời qua các thế hệ . Nhìn chung, khi đầu tư vào các Công ty với quy mô nhỏ thường mang nặng yếu tố con người và quyền lực tập trung cao trong tay một vài ban lãnh đạo chủ chốt. Ngay cả những công ty, tập đoàn lớn tại Việt Nam, các lợi thế cạnh tranh như thương hiệu, chi phí thấp…..cũng chưa được xếp vào dạng lợi thế cạnh tranh bền vững có thể tự tin mở rộng ra nước ngoài. Với những cỗ máy đã hình thành đầy đủ bộ phận, phòng ban, chiến lược, văn hóa, kiểm soát rủi ro…có thể là cơ hội tốt đối với các nhà đầu tư biết “đứng trên vai người khổng lồ” tuy nhiên việc hiểu rõ DN đó nằm trong “vòng tròn năng lực” vẫn là yếu tố tiên quyết khi đầu tư vào bất kỳ loại hình, tài sản nào.