Theo 1 thống kê về báo cáo kết quả đầu tư của các quỹ mở cổ phiếu tới cuối tháng 6, có 17 quỹ mở cổ phiếu có hiệu suất đầu tư ở mức âm, từ âm 6% cho đến âm 14% trong đó có các quỹ lớn là VCBF, VFMVF4, SSI-SCA…Quỹ lớn nhất như Quỹ VEIL của Dragon Capital cũng không chiến thắng thị trường và không vượt qua được VNINDEX kể từ đầu năm 2019 tới nay.

Có 1 số tranh cãi rằng, thị trường có thể nhìn nhận cả 1 ngành nghề đang trong trạng thái tiêu cực ví dụ như trong đợt dịch vừa rồi các ngành sụt giảm mạnh nhất là: bán lẻ, bất động sản, du lịch, hàng không, dịch vụ giải trí và các doanh nghiệp xuất khẩu khác đều phải tạm gián đoạn. Những ngành nghề này cần những khoản thời gian khác nhau để phục hồi và có những ngành sẽ phục hồi chậm hơn thị trường chung nên nếu chọn phải những doanh nghiệp trong ngành nghề đó thì khả năng danh mục của nhà đầu tư cũng sẽ không chiến thắng được thị trường. Đây là cuộc chiến thực sự khó khăn và nếu mơ hồ trong suy nghĩ thì khả năng cao nhà đầu tư tham gia thị trường sẽ mất tiền, hoặc đạt hiệu suất kém hơn thị trường nên sau khi bù trừ cho lạm phát thì sức mua không thay đổi. Như đã lập luận ở phía trên, nếu nhà đầu tư chiến thắng thị trường trong 1 khoảng thời gian dài, lãi kép phát huy sức mạnh thì đây là 1 kênh có tỷ lệ sinh lời cao nhất so với các tài sản còn lại.

• Sự ràng buộc trong các mối quan hệ, nghề nghiệp, môi trường sống, tính cách cá nhân….tác động tới suy nghĩ và hành động của nhà đầu tư. Có thể thấy rõ ràng điều này qua việc các nhà đầu tư tham gia thị trường chủ yếu theo trường phái ngắn hạn, lướt sóng, muốn kiếm tiền nhanh chóng. Ngay cả các tổ chức lớn như các quỹ đầu tư, công ty chứng khoán… cũng tham gia vào cuộc chơi “triệt tiêu trí thông minh lẫn nhau’ trong ngắn hạn này. Các quỹ đầu tư phải chịu trách nhiệm giải trình, chịu áp lực với các thành viên góp vốn vào trong quỹ, về mặt chuyên môn, các nhà lãnh đạo quỹ đều là những chuyên gia đầu ngành với chuyên môn cao, dày dặn kinh nghiệm nhưng trong cuộc chơi này “người có tiền sẽ có tiếng nói”, đa phần những người góp vốn có tư duy ngắn hạn, khi thị trường tăng giá, họ sẽ bỏ thêm tiền vào quỹ, hối thúc các nhà quản lý quỹ phải giải ngân số tiền đó ngay và khi thị trường giảm + cơ hội đầu tư với giá tốt hơn xuất hiện họ lại rút vốn. Dễ dàng thấy qua tỷ trọng tiền mặt/ tổng tài sản của các quỹ đầu tư tại mọi thời điểm đều rất thấp, thường chỉ khoảng 10 –20% và đa phần nằm ở cổ phiếu và điều này đi ngược lại với tư duy kỷ luật trong việc kiếm tiền trên thị trường chứng khoán dài hạn, dòng tiền được tích lũy đều qua thời gian và là kết quả của “sự kỷ luật” –không phải do yếu tố may mắn và là tiền nhàn rỗi trong nhiều năm mà không gặp bất kỳ áp lực nào tác động lên những nguyên tắc đầu tư hiệu quả trong dài hạn.

• Như đã đề cập, mục tiêu rất hẹp là kiếm tiền dẫn tới cái nhìn và chiến lược cũng rất hẹp. Nhà đầu tư có nhiều mối quan tâm khác tới việc kiếm tiền hơn là việc cố gắng xây dựng nền tảng, phát triển mọi thứ dựa trên nền tảng có sự bài bản này. Ví dụ họ rất dễ bị thu hút bởi những tin tức tiêu cực từ cao nhất là vĩ mô thế giới cho tới những điều không liên quan gì tới khoản đầu tư của họ hoặc họ sẽ không có khả năng để đánh giá những điều quá xa vời đó. Miễn là có 1 tin tức giật gân nào đó, họ sẽ liên tưởng ngay theo lối suy diễn tương đương nhưng trên thực tế sự tương đương có thể có xác suất rất thấp và có quá nhiều biến số chưa xem xét hết –nhà đầu tư sẽ chỉ thấy vào điều họ muốn thấy. Điều cần tập trung là xây dựng 1 quy trình nghiên cứu, dành hết thời gian, công sức để không ngừng cải thiện quy trình này, ông Warren Buffett cũng đã từng nói những ý tưởng đầu tư thực sự tuyệt vời thường nhận được “những cái ngáp dài” hơn là sự vỗ tay tưởng thưởng của 1 đám đông. Nhà đầu tư cần tránh xa tâm lý đám đông mặc dù điều này là “không thể thực hiện 100%”. Sự độc lập trong tâm lý và quy trình nghiên cứu là điều cần có sau khi đã có 1 khoản vốn thực sự nhàn rỗi.

• Chi phí cơ hội là điều chi phối rất “khủng khiếp” tâm lý của nhà đầu tư, nó thậm chí còn ảnh hưởng tới những nhận định và sự xem xét kĩ càng hơn của họ. Điều tác động tới chi phí cơ hội không nằm riêng trong các khoản đầu tư mà rộng hơn là cả cuộc sống. Nhà đầu tư cần sự lý trí và có những cơ chế để tiếp nhận, đưa ra giải pháp hoặc phải đào thải những điều có thể ảnh hưởng tiêu cực ra khỏi suy nghĩ của họ. Nhà đầu tư cần nhớ rằng, ông Warren Buffett chỉ đạt được lãi suất kép quanh 20% trong suốt sự nghiệp của mình để luôn nằm trong top những người giàu nhất thế giới. Một số nhà đầu tư cho rằng không có khả năng chờ đợi trong khi ông Warren Buffett đã là người kiên nhẫn chờ đợi từ lúc ông bắt đầu sự nghiệp đầu tư chuyên nghiệp tới thời điểm hiện tại là 89 tuổi, khối tiền mặt khổng lồ của Berkshire Hathaway cũng do sự kỷ luật, kiên nhẫn chờ đợi cơ hội mà hình thành để chiến thắng thị trường.

Có 1 điều rất thực tế là để chiến thắng thị trường thì không nên tập trung vào hành động hay diễn biến của thị trường mà nên tập trung vào quy trình nghiên cứu doanh nghiệp và kiểm soát kỷ luật trong tâm lý. Điểm số của thị trường chỉ là thước đo chung để tham chiếu, giá cả thị trường chỉ là điều kiện cần cho việc ra quyết định, điều kiện đủ nằm ở hiểu biết của nhà đầu tư về mô hình kinh doanh của doanh nghiệp. Hiểu biết sâu sắc đến từ một quy trình nghiên cứu bài bản sẽ cần thỏa mãn những tiêu chí sau:

• Nhìn vĩ mô, ngành nghề nhưng cần hiểu vi mô, cần kết nối các kiến thức đó đến với tình hình thực tế của doanh nghiệp. Tránh tình trạng áp dụng những kiến thức quá xa vời với thị trường Việt Nam vào việc suy luận. Rất nhiều doanh nghiệp đã thất bại theo cách này vì không hiểu đặc thù thị trường Việt Nam, tâm lý người tiêu dùng…
• Các hiểu biết cần được xây dựng trên tính nền tảng chuyên môn, học thuật có giá trị thực tế từ đó tiếp tục đào sâu trên các vấn đề trọng yếu của doanh nghiệp. Tránh tình trạng “thầy bói xem voi” và đi đến nhiều kết luận trong khi sự hiểu biết còn mơ hồ.
• Trong quá trình nghiên cứu luôn cần xác định rất rõ vòng tròn năng lực của bản thân, sự phù hợp với các ngành nghề, doanh nghiệp đang nghiên cứu cũng dần tạo ra lợi thế cho nhà đầu tư trong việc hiểu biết về ngành nghề, doanh nghiệp đó.Rất nhiều kiến thức quá chuyên sâu cần nhiều thời gian để xây nền tảng và tiếp cận dần. Tránh những nhận định đi vào kết quả quá nhiều, nên tập trung vào quá trình, hiện trạng hơn là chỉ tập trung vào các con số tài chính. Đầu tư mang tính nghệ thuật nhiều hơn là khoa học cứng nhắc.