Suy nghĩ gì về những cổ phiếu bị lãng quên

“Đừng để thời gian trôi qua thật lãng phí, hãy đọc và suy ngẫm để tạo ra giá trị bền vững trong tương lai” VOT PARTNERS

Trong vòng đời hoạt động của một doanh nghiệp, các định nghĩa về sự thành công cũng thể hiểu theo cách rất khác nhau cho từng hình thức, từng giai đoạn:

– Đối với các Start – up khởi sự trong lĩnh vực Công nghệ, việc tìm kiếm được dòng tiền đầu tư mới với định giá cao hơn đã là một sự thành công và mang lại hạnh phúc cho các cổ đông

– Đối với các doanh nghiệp gia đình, truyền thống thì việc IPO và niêm yết trên thị trường chứng khoán để tiến tới cuộc chơi lớn hơn có thể là một sự thành công lớn.

– Đối với các Doanh nghiệp nhà nước, việc IPO, niêm yết và thoái vốn nhà nước được giá cao cũng là một sự thành công trước mắt.

Những tranh cãi về các định nghĩa đầu tư – đầu cơ vẫn chưa có sự chấm dứt, hiểu trong một khái niệm rất hẹp thì cả hai hoạt động đều nhằm mục đích “kiếm tiền”. Cả ba trường hợp trên các Cổ đông sở hữu cổ phần đều kiếm được nhiều tiền hơn theo đúng nghĩa đen. Trường hợp đầu tiên khá đặc thù và cách thức nhận diện một khoản đầu tư tốt với các tiêu chí rất khác. Hai trường hợp sau có thể là bước tiến lớn vì việc đưa toàn bộ Doanh nghiệp lên một sân chơi chung, với các luật chơi khắt khe hơn, các chuẩn mực công bố thông tin vô cùng nhiều. Các doanh nghiệp đều phải có một kế hoạch kĩ lưỡng, dài hạn cho việc IPO và niêm yết. Hai mục tiêu chính khi lên sàn là tạo tính thanh khoản cho cổ phiếu và huy động vốn trong trung, dài hạn cho Doanh nghiệp. Tuy nhiên, trên thực tế có những cổ phiếu được niêm yết trên sàn trong rất nhiều năm mà không ai hoặc rất ít nhà đầu tư nào biết tới, cổ phiếu không có thanh khoản trong thời gian dài, phần lớn vẫn được sở hữu bởi một nhóm liên quan, ban lãnh đạo. Vậy câu hỏi đặt ra là việc niêm yết đóng vai trò gì trong quá trình phát triển của Doanh nghiệp và cổ đông của công ty đó khi hai mục tiêu chính gần như không xuất hiện tại các Doanh nghiệp này, định nghĩa về thành công đối với những Doanh nghiệp này khi lên sàn là gì?  Một số trường hợp cụ thể sẽ giải thích được phần nào các lý do này.

 Trước hết cần “thử” đưa ra nhận diện các đặc điểm để tìm kiếm những Doanh nghiệp đó:

1. Hệ số P/E rất thấp (thường nhỏ hơn 5) hoặc rất cao lên trên 40 –50 lần.

2. Thanh khoản thấp hoặc gần như không có.

3. Vốn hóa thấp hơn với giá trị sổ sách.

Hầu như các chỉ số thị trường của những Doanh nghiệp này ít hoặc không thể hiện gì về tình hình kinh doanh thực sự của họ. Trong mỗi đặc điểm nhận diện phía trên đi kèm nhiều câu chuyện của các doanh nghiệp, dưới đây là một số nguyên nhân thường thấy tại TTCK Việt Nam:

– Hệ số P/E thấp hoặc rất cao: thể hiện sự diễn biến ngược chiều của hai biến số P và E. Trường hợp P thấp E cao dẫn tới hệ số P/E thấp cũng có thể đáng để xem xét nếu các khoản lợi nhuận đẩy E lên cao thực sự chất lượng (không gian lận) và không phải là các khoản lợi nhuận một lần. Trường hợp ngược lại P cao E thấp có thể cổ phiếu đang nằm trong sự thao túng cho việc E sắp tăng đột biến trong tương lai hoặc kỳ vọng từ sự tham gia của các tổ chức lớn nước ngoài trong khi thanh khoản thấp đẩy P lên rất cao.

– Thanh khoản rất thấp hoặc gần như không có: vấn đề tới từ hai nguyên nhân chủ yếu là phần lớn cổ phần tập trung vào một nhóm và công tác IR của doanh nghiệp chưa được tốt. Về phía công tác IR không phải là “chiếc đũa thần” với mục tiêu thu hút sự chú ý của nhà đầu tư, mà nên được hiểu là tính minh bạch, việc cập nhật và phản hồi thông tin kịp thời hơn tới nhà đầu tư. Vì nếu công ty thực sự hoạt động không tốt thường bộ phận IR cũng sẽ rất yếu, nếu điều này đi ngược lại tức công ty yếu nhưng bộ phận IR rất tích cực với các thông tin lạc quan thì có thể hàm ý các lợi ích phía sau của ban lãnh đạo Công ty.

– Vốn hóa thấp hơn giá trị sổ sách có thể là một “điếu xì gà hút dở” tuy nhiên trên thực tế sau khi nhặt điếu xì gà lên thì nó đã tắt từ trước đó rất lâu. Ở đây muốn nói tới việc sử dụng tài sản của Công ty chưa hiệu quả, điều này không thấy được trên Báo cáo tài chính khi các tài sản được trình bày dưới dạng con số như nhau và đây cũng là nhược điểm khó thấy được khi ra quyết định dựa trên sổ sách.

Trên cơ sở những kết luận mang tính dự đoán, lý thuyết đó, bài viết sẽ chia ra hai nhóm chính phục vụ cho việc đưa ra một số kết luận cụ thể hơn.

Nhóm đầu tiên có thể xét tới danh sách một số cổ phiếu có P/E thấp nhất hoặc cao nhất toàn 3 sàn và thanh khoản rất thấp:

Mặc dù mẫu chọn ra chưa đủ lớn để có thể đưa ra kết luận mang tính đại diện, nhưng một số góc nhìn thực tế đưa ra như sau:

1. Các công ty không có hoặc thanh khoản thấp chủ yếu rơi vào các nguyên nhân: mới đăng ký giao dịch, niêm yết, không có nhiều hoạt động IR, thông tin về các DN này rất ít, hoạt động kinh doanh chưa thực sự hiệu quả. Các công ty niêm yết lâu năm, cổ phiếu có thanh khoản lớn với mức P/E cao vút trên trời thường đang ở trong giai đoạn khó khăn, tái cấu trúc hoặc ít nhiều ban lãnh đạo có liên quan tới việc tác động lên giá thị trường. Hệ số tài chính P/E không có giá trị đối với các nhóm cổ phiếu này. Chủ yếu những cổ phiếu này tập trung tại hai sàn Upcom và HNX, điều này cho thấy các tiêu chuẩn về đăng ký giao dịch, niêm yết có tác động tới tính thanh khoản của nhóm công ty này. Nếu so với nhóm các công ty đầu ngành hoạt động ổn định, thì chất lượng cũng như việc công bố thông tin minh bạch và kịp thời hơn nhóm này. Bên cạnh đó, lượng tiền ngắn hạn xoay vòng do giao dịch ký quỹ tạo nên tính thanh khoản thị trường cũng tập trung chủ yếu tại sàn Hose. Có thể nói thanh khoản là một trong những nhân tố “gây ám ảnh” nhà đầu tư trong giai đoạn 2008 nói chung và những cổ phiếu mà giới đầu tư hay nói vui là “múa bên trăng” hàng tháng trời. Đây cũng là một thách thức phải vượt qua vì nhà đầu tư thường tự suy diễn sự sụt giảm mạnh trong giá cổ phiếu liên quan trực tiếp tới hoạt động kinh doanh của các Công ty. Trên thực tế trong thị trường, có nhiều tổ chức là “bên thứ ba” có cung cấp các nghiệp vụ tạo tính thanh khoản cho cổ phiếu với mục đích tốt, hỗ trợ quá trình mua/bán thuận lợi cho nhà đầu tư. Phải nhìn nhận vào thực tế nhiều người tham gia thị trường vẫn coi cổ phiếu như một món hàng, lấy ví dụ về việc mua vàng truyền thống và vàng trang sức, hiện tại các DN sản xuất, kinh doanh vàng miếng truyền thống sau quá trình chuyển đổi theo Thông tư số 22/2010/TT-NHNN sang kinh doanh vàng trang sức đã gặt hái được rất nhiều thành công tuy nhiên, thói quen tiêu dùng của người Việt Nam vẫn chưa thay đổi quá nhiều khi 70% người tiêu dùng vẫn thiên về tính thanh khoản, giá trị chuyển đổi khi quyết định mua một món trang sức hơn là độ tinh xảo, thương hiệu và tính thẩm mỹ. Nhà đầu tư chứng khoán cũng quan niệm giống như vậy thay vì tư duy dài hạn là sở hữu doanh nghiệp nên họ có tâm lý phòng thủ, tìm kiếm đường rút lui trước. Đối với các quỹ đầu tư nước ngoài, đặc biệt quỹ dạng đóng hoạt động với thời gian hữu hạn, điều lệ của quỹ được Đại hội thông qua cũng yêu cầu phải đầu tư vào các chứng khoán có tính thanh khoản cao. Vậy ưu tiên của họ là tính thanh khoản trước khi nhắc tới việc sinh lời.

2. Bên cạnh đó cũng có các nhóm, tổ chức tiện tay “lái luôn” cổ phiếu của các công ty này, một “tay lái lụa” lâu năm đã thành công lớn tại thị trường Việt Nam cũng từng khẳng định thị trường chứng khoán Việt Nam không giống và còn rất lâu mới đạt được độ hiệu quả của các thị trường phát triển. Điều này không sai khi trong quá trình đầu phát triển, những tiêu cực diễn ra là việc tất yếu để phát triển tốt hơn, việc tìm kiếm một công ty tốt thực sự đã rất khó khăn chưa nói tới công ty đó có phải một khoản đầu tư tốt hay không.

Nhóm có vốn hóa thấp hơn giá trị sổ sách:

Nhóm này hoạt động kinh doanh có hiệu quả hơn nhưng hoạt động kinh doanh chính không ổn định qua các năm, quy mô ở tầm bé và rất bé từ vài trăm tỷ cho tới vài chục tỷ đồng. Các công ty tập trung chủ yếu ở các ngành nghệ: thương mại và dịch vụ, sản xuất gia công hàng nông nghiệp, công nghiệp, đại lý bất động sản… Mô hình kinh doanh không có nhiều nổi bật và lợi thế cạnh tranh, bộ máy nhân sự cũng chủ yếu là những người trong một gia đình. Ở giai đoạn này các công ty còn đang loay hoay đi tìm một mũi nhọn và xây dựng các nền tảng cho một doanh nghiệp vững chắc trước, một số doanh nghiệp còn đang nghiên cứu để cải thiện các sản phẩm cho thật tốt. Vì không có nhiều thông tin về các công ty này cộng thêm không có bề dày hoạt động lâu năm nên cũng rất khó để tìm ra một “ siêu cổ phiếu” hay “điếu xì gà hút dở” còn chưa bị tắt. Một số tài sản có giá trị lại không thể hiện đúng giá trị trường trên sổ sách và chỉ có người trong cuộc mới biết được giá trị thực của tài sản đó. Đối với công ty hoạt động rất lâu đời còn sở hữu nhà nước lớn thì các vấn đề mang tính rất “đặc thù” như sự cồng kềnh trong bộ máy hoạt động, các thủ tục hành chính và sự năng động trong quá trình đổi mới.

Một số khá tiêu cực cho rằng nếu Công ty tốt họ sẽ không niêm yết lên sàn để làm gì, vì ở đâu có mật ngọt ong và ruồi sẽ “đánh hơi” thấy trước, kéo theo đó là những đàn kiến và đến khi niêm yết trên sàn thì phần ngot ngọt hầu như đã không còn. Một số công ty không có gì ngoài những miếng đất có giá trị mang lên sàn để niêm yết trong khi ngành nghề kinh doanh chính lại là sản xuất, khai khoáng..Điều này hợp lý nhưng không đúng hoàn toàn, những công ty như vậy không thể nào mang lại sự thịnh vượng lâu dài cho các cổ đông, nếu không xác định rất rõ lợi thế, thế mạnh trong giai đoạn đầu đồng thời có những con người phù hợp thì Công ty rất khó để đi xa. Những khoản lợi nhuận 1 lần không phải là bạn của các nhà đầu tư giá trị, cũng giống nhu thị trường có tính hiệu quả cao khác xa lý thuyết về thị trường hiệu quả như ngày và đêm. Những suy nghĩ tiêu cực như vậy không hình thành nên một nhà đầu tư giỏi và khó để họ tìm kiếm được khoản lãi kép nào nếu không thay đổi tư duy sớm.

Tóm lại, cần nhìn nhận hai vấn đề chính để nâng cao chất lượng của các Công ty niêm yết, các quy định, tiêu chuẩn, chế tài cần chặt chẽ hơn, nếu xét riêng trên sàn Hose với tiêu chuẩn cao hơn, số lượng DN bị lãng quên sẽ ít hơn hai sàn còn lại. Ở góc độ của Doanh nghiệp theo quan điểm chủ quan, cần phát triển tới một quy mô nhất định, hình thành đầy đủ các nền tảng, mục tiêu, chiến lược và tầm nhìn, từ đó mới đưa cổ phiếu lên niêm yết cho những mục tiêu lớn hơn, dài hạn hơn.

“Có thể chúng tôi chưa hoàn hảo, nhưng chúng tôi biết cách nỗ lực và học hỏi để trở thành nhà đầu tư giá trị” – VOT PARTNERS